Η Συμπεριληπτική Ολοκληρωμένη Σεξουαλική Εκπαίδευση (ΣOΣΕ) είναι μία διαδικασία διδασκαλίας και μάθησης και σχετίζεται με τις γνωστικές, συναισθηματικές, σωματικές και κοινωνικές πτυχές της σεξουαλικότητας.
Στόχος της είναι να εφοδιάσει παιδιά και νεαρά άτομα με γνώσεις, ικανότητες και αξίες που θα τα ενδυναμώσουν, προκειμένου να πραγματώσουν την υγεία, την ευημερία και την αξιοπρέπειά τους, να αναπτύξουν κοινωνικές και σεξουαλικές σχέσεις που χαρακτηρίζονται από σεβασμό, να αναλογιστούν πώς οι επιλογές τους επηρεάζουν τη δική τους ευημερία και αυτή των άλλων και να κατανοήσουν και να διασφαλίσουν την προστασία των δικαιωμάτων τους καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους.
Η ΣΟΣΕ είναι ένα είδος εκπαίδευσης που μπορεί να υλοποιηθεί από επίσημους και ανεπίσημους φορείς εκπαίδευσης και είναι:
Επιστημονικά ακριβής
Σταδιακά Επαυξητική (σπειροειδής εκπαίδευση)
Ηλικιακά και αναπτυξιακά κατάλληλη
Βασισμένη στο αναλυτικό πρόγραμμα
Συμπεριληπτική
Βασισμένη σε μία προσέγγιση ανθρωπίνων δικαιωμάτων
Βασισμένη στην ισότητα των φύλων
Πολιτιστικά επίκαιρη και κατάλληλη για το εκάστοτε πλαίσιο
Μετασχηματιστική
Ικανή να αναπτύξει ικανότητες ζωής οι οποίες είναι απαραίτητες για την υποστήριξη υγιών επιλογών
Πιο αναλυτικά:
Επιστημονικά ακριβής: το περιεχόμενο της ΣΟΣΕ βασίζεται σε επιστημονικά και ερευνητικά στοιχεία και δεδομένα σχετικά με τη Σεξουαλική και Αναπαραγωγική υγεία, τη σεξουαλικότητα και τις σεξουαλικές συμπεριφορές.
Σταδιακά επαυξητική: η ΣΟΣΕ είναι μια συνεχόμενη εκπαιδευτική διαδικασία η οποία ξεκινά στην προσχολική εκπαίδευση, και όπου νέες πληροφορίες επεκτείνουν την προηγούμενη μάθηση, χρησιμοποιώντας την προσέγγιση της σπειροειδούς διδακτέας ύλης (spiral education).
Ηλικιακά και αναπτυξιακά κατάλληλη: το περιεχόμενο της ΣΟΣΕ πρέπει να ανταποκρίνεται στις ανάγκες και τις ικανότητες των παιδιών και των εφήβων, οι οποίες αλλάζουν όσο μεγαλώνουν. Επίσης, η ΣΟΣΕ φροντίζει για την αναπτυξιακή ποικιλομορφία και προσαρμόζει το περιεχόμενο σε περίπτωση καθυστέρησης της γνωσιακής και/ή συναισθηματικής ανάπτυξης.
Βασισμένη σε διδακτέα ύλη: Η ΣΟΣΕ είναι μέρος μιας γραπτής διδακτέας ύλης η οποία κατευθύνει τις προσπάθειες των εκπαιδευτών να στηρίξουν την εκπαίδευση των μαθητών/-τριών τους. Η διδακτέα ύλη περιλαμβάνει τους βασικούς διδακτικούς στόχους, την εξέλιξη των διδακτικών στόχων, και την παράδοση σαφών βασικών μηνυμάτων με δομημένο τρόπο. Μπορεί να παραδοθεί σε χώρους εντός ή εκτός σχολείου.
Συμπεριληπτική: H ΣΟΣΕ παρέχει ευκαιρίες για μία περιεκτική, ακριβή, βασισμένη σε επιστημονικά δεδομένα και ηλικιακά κατάλληλη πληροφόρηση για τη σεξουαλικότητα. Αγγίζει θέματα σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας, συμπεριλαμβανομένων, αλλά χωρίς να περιορίζεται σε: σεξουαλική και αναπαραγωγική ανατομία και φυσιολογία, εφηβεία και έμμηνο ρύση, αναπαραγωγή, σύγχρονη αντισύλληψη, εγκυμοσύνη και τοκετό, και ΣΜΝ, συμπεριλαμβανομένων του HIV και του AIDS. Η ΣΟΣΕ καλύπτει την πλήρη γκάμα θεμάτων τα οποία είναι σημαντικά να γνωρίζουν οι μαθήτριες και οι μαθητές, συμπεριλαμβανομένων εκείνων τα οποία είναι πιθανό να είναι προκλητικά σε κάποια κοινωνικά και πολιτιστικά πλαίσια, όπως ο σεξουαλικός προσανατολισμός, η ταυτότητα, η έκφραση και τα χαρακτηριστικά φύλου.
Στηρίζει την ενδυνάμωση των μαθητριών/-τών με τη βελτίωση των αναλυτικών, επικοινωνιακών και άλλων ικανοτήτων που προάγουν την υγεία και την ευημερία σε σχέση με: τη σεξουαλικότητα, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την υγιή οικογενειακή ζωή με σεβασμό και διαπροσωπικές σχέσεις, τις προσωπικές και κοινές αξίες, τους πολιτιστικούς και κοινωνικούς κανόνες, την ισότητα των φύλων, την καταπολέμηση των διακρίσεων, τη σεξουαλική συμπεριφορά, τη βία και την έμφυλη βία (GBV), τη συναίνεση και τη σωματική ακεραιότητα, τη σεξουαλική κακοποίηση και διάφορες επιβλαβείς πρακτικές όπως τον παιδικό, πρώιμο και εξαναγκαστικό γάμο (CEFM), και τον ακρωτηριασμό των γυναικείων γεννητικών οργάνων (FGM/C).
O όρος «συμπεριληπτική» αναφέρεται επίσης στην ευρύτητα και το βάθος των θεμάτων και του περιεχομένου το οποίο παραδίδεται συνεχώς σε μαθήτριες/-τές προοδευτικά, καθ’ όλη τη διάρκεια της εκπαίδευσής τους και όχι σε ένα μοναδικό μάθημα ή παρέμβαση.
Βασισμένη σε μια προσέγγιση ανθρωπίνων δικαιωμάτων: Διάφορες διεθνείς συμβάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων δίνουν έμφαση στο δικαίωμα κάθε ατόμου στην ενημέρωση και στην εκπαίδευση σε θέματα που αφορούν τη σεξουαλικότητα, αλλά και στην καλύτερη δυνατή ποιότητα υγείας και ευημερίας. Επιβεβαιώνουν επίσης, ότι η σεξουαλική εκπαίδευση είναι απαραίτητη για την πραγματοποίηση άλλων ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Επιπλέον, πολλά από αυτά τα έγγραφα υποστηρίζουν ότι τα προγράμματα εκπαίδευσης σεξουαλικότητας πρέπει να προωθούν ενεργά τις αρχές της ισότητας και της μη διάκρισης. Πράγματι, η επίτευξη της ισότητας των φύλων και η απαγόρευση των διακρίσεων είναι καθ’ εαυτές παγκόσμιες εντολές, που θεσπίζονται σε πολλαπλά έγγραφα ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Αυτές οι συμβάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων περιλαμβάνουν την Παγκόσμια Διακήρυξη Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, τη Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Παιδιού, το Διεθνές Σύμφωνο των Οικονομικών, Κοινωνικών και Πολιτιστικών Δικαιωμάτων, τη Σύμβαση της Εξάλειψης Όλων των Μορφών Διάκρισης κατά των Γυναικών (CEDAW) και τη Σύμβαση των Δικαιωμάτων Ανθρώπων με ειδικές ανάγκες κ.ά.
Όπως συζητήθηκε παραπάνω, το δικαίωμα στη σεξουαλική εκπαίδευση βασίζεται σε πολλές διεθνείς συμφωνίες και νόμους, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος στην ενημέρωση, όπως αναγνωρίζεται στο άρθρο 19 του Συμφώνου για τα Αστικά και Πολιτικά Δικαιώματα, και το δικαίωμα στην υγεία (άρθρο 12) και το δικαίωμα στην εκπαίδευση (άρθρο 13), όπως αναγνωρίζεται στο Σύμφωνο για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα. Παρ’ όλα αυτά, παραμένει μια πρόκληση να διασφαλιστεί ότι η πρόσβαση στη σεξουαλική εκπαίδευση είναι ένα «αξιώσιμο δικαίωμα»: ένα δικαίωμα που τα νεαρά άτομα, ως κάτοχοι δικαιωμάτων, είναι σε θέση να καθιστούν τα κράτη και άλλους υπεύθυνους φορείς υπεύθυνα για την εγγύηση και την εκπλήρωση, όχι μόνο μέσω αποτελεσματικής προστασίας, αλλά και της παροχής προγραμμάτων και υπηρεσιών.
Η ΣΟΣΕ επεκτείνει και προωθεί την κατανόηση των παγκόσμιων ανθρωπίνων δικαιωμάτων –συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων των παιδιών και των νεαρών ατόμων– και των δικαιωμάτων όλων στην υγεία, την εκπαίδευση, την ισότητα στην πληροφόρηση και τη μη διάκριση. Τα παιδιά και τα νεαρά άτομα έχουν δικαίωμα στην πρόσβαση στην πληροφορία και χρήζουν αποτελεσματικής αυτο-φροντίδας. Η προσέγγιση που βασίζεται στα ανθρώπινα δικαιώματα ευαισθητοποιεί τα παιδιά και τα ενθαρρύνει να αναγνωρίζουν τα δικαιώματά τους, να αναγνωρίζουν και να σέβονται τα δικαιώματα των άλλων, και να υπερασπίζονται τα άτομα εκείνα των οποίων τα δικαιώματα παραβιάζονται. Επίσης, διδάσκει την υπεύθυνη, ασφαλή σεξουαλική συμπεριφορά με τις καλύτερες δυνατές προδιαγραφές υγείας.
Βασισμένη στην ισότητα των φύλων: Η ΣΟΣΕ συζητά και αποδομεί τους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους οι άγραφοι κανόνες σχετικά με το κοινωνικό φύλο μπορούν να επηρεάσουν την ανισότητα, και πώς αυτές οι ανισότητες μπορούν να επηρεάσουν τη γενική υγεία και ευημερία, τις προσπάθειες πρόληψης ζητημάτων όπως το HIV, τα ΣΜΝ, τις πρόωρες και ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες, τις διακρίσεις και την έμφυλη βία κατά των γυναικών και των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων. Η ΣΟΣΕ συνεισφέρει στην ισότητα των φύλων με το να καλλιεργεί την ποικιλομορφία του κοινωνικού φύλου (Κοινωνικό φύλο, βλέπε Γλωσσάρι) στις ζωές των ανθρώπων και να ενθαρρύνει τη δημιουργία δίκαιων σχέσεων βασισμένων στο σεβασμό, την ενσυναίσθηση και την κατανόηση. Η ενσωμάτωση της οπτικής του κοινωνικού φύλου σε όλη τη διδακτέα ύλη της ΣΟΣΕ είναι ζωτικής σημασίας για την αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων ΣΟΣΕ.
Πολιτιστικά επίκαιρη και κατάλληλη για το εκάστοτε πλαίσιο: Η ΣΟΣΕ καλλιεργεί το σεβασμό και την υπευθυνότητα, στηρίζοντας τους/τις μαθητές/-τριες όσο εξετάζουν, κατανοούν και αμφισβητούν τους τρόπους με τους οποίους οι πολιτιστικές δομές, οι κανόνες και οι συμπεριφορές επηρεάζουν τις επιλογές των ανθρώπων και τις σχέσεις μέσα σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο.
Μετασχηματιστική: Η ΣΟΣΕ συνεισφέρει στη διαμόρφωση μίας δίκαιης και συμπονετικής κοινωνίας με την ενδυνάμωση ατόμων και κοινοτήτων, προωθώντας τις ικανότητες κριτικής σκέψης και ενισχύοντας την υπευθυνότητα των μαθητριών/-τών. Παρέχει ευκαιρίες τόσο για εξερεύνηση και καλλιέργεια θετικών αξιών και συμπεριφορών όσον αφορά τη Σεξουαλική και Αναπαραγωγική υγεία (ΣΑΥ), όσο και για την ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης και του σεβασμού προς τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ισότητα των φύλων. Επιπροσθέτως, η ΣΟΣΕ ενδυναμώνει τα νεαρά άτομα να αναλάβουν ευθύνη των αποφάσεων και συμπεριφορών τους, και των τρόπων με τους οποίους επηρεάζουν τους άλλους ανθρώπους. Χτίζει τις ικανότητες και τις συμπεριφορές που καθιστούν τα νεαρά άτομα ικανά να συνειδητοποιούν τους τρόπους με τους οποίους οι πράξεις τους επηρεάζουν άλλους ανθρώπους και να μεταχειρίζονται τους άλλους με σεβασμό, αποδοχή, ανεκτικότητα και ενσυναίσθηση, ανεξαρτήτως εθνικότητας, φυλής, κοινωνικής, οικονομικής ή μεταναστευτικής κατάστασης, θρησκείας, αναπηρίας, ερωτικού/σεξουαλικού προσανατολισμού, ταυτότητας φύλου, έκφρασης ή/καιχαρακτηριστικών φύλου.
Ικανή να αναπτύξει ικανότητες ζωής οι οποίες είναι απαραίτητες για τη στήριξη υγιών επιλογών: αυτό περιλαμβάνει την ικανότητα του συλλογισμού και λήψης εμπεριστατωμένων αποφάσεων, της αποτελεσματικής επικοινωνίας και διαπραγμάτευσης και της εκδήλωσης αυτοπεποίθησης. Αυτές οι ικανότητες μπορούν να βοηθήσουν παιδιά και νεαρά άτομα να δημιουργήσουν υγιείς σχέσεις που διακρίνονται από σεβασμό με τα μέλη της οικογένειας, τα συνομήλικα άτομα, τις/τους φίλες/-ους και τις/τους ερωτικούς και σεξουαλικούς συντρόφους τους.
……….
Υπάρχουν πολλοί διεθνείς οργανισμοί που συνεργάζονται στην επιτυχία των προγραμμάτων Συμπεριληπτικής-Ολοκληρωμένης Σεξουαλικής Εκπαίδευσης (Comprehensive Sexuality education) και δημοσιεύουν κατευθυντήριες γραμμές. Οι πιο γνωστοί από αυτούς είναι εκτός από την UNESCO, ο SIECUS, η International Planned Parenthood Federation (IPPF), η Διεθνής Τεχνολογική καθοδήγηση για την Εκπαίδευση στην Σεξουαλικότητα/The International Technical Guidance on Sexuality Education (ITGSE), η οποία φέρει το λογότυπο του UNAIDS (Joint United Nations Programme on HIV and AIDS, το Κοινό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για τον HIV και το AIDS), φορείς σχετιζόμενοι με τον ΟΗΕ όπως η UNICEF, η UNFPA, η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (WHO), η American Academy of Pediatrics, η World Association of Girl Guides and Girl Scouts (WAGGGS), το U.S.Centers for Disease Control (CDC). Οι οργανισμοί αυτοί δρουν μέσω εντύπων και οργανωμένων ακτιβιστών/-στριών, ενώ έχουν συμπαράσταση οικονομική και ηθική από πλήθος άλλων οργανώσεων.